Nasir Ali Sarhindi was a distinguished and renowned Persian Speaking poet from the 11th century AH, during the reign of Mughal Emperor Aurangzeb Alamgir, in Sub continent. This era witnessed the zenith of the Subk-e-Hindi, of Persian poetry, celebrated for its elegance and the impressive intellectual and technical abilities of its poets. Nasir Ali was among the later poets who enhanced his work with the defining characteristics of the Subk-e-Hindi, which included creativity in subject matter, imaginative expression, subtlety of thought, idealization, exaggeration, and philosophical reflection. He adeptly and artistically conveyed his thoughts and ideas through Subk-e-Hindi. This article, examines the notable technical aspects and Artistic characteristics of Nasir Ali Sarhindi's poetry.

حوالے

(۱)     بندر ابن داس خوشگو، سفینہ خوشگو، مرتبہ سید شاہ عطاء الرحمن عطا کاکوی، دفتر ثالث،( پٹنہ ، بہار،۱۹۵۹ء) ۱ و ۲۔

(۲)    ذبیح اللہ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، جلد پنجم، بخش دوم (تہران، انتشارات فردوس، ۱۳۷۳ش)، ۱۲۴۵۔

(۳)    حسن انوشہ ، دانشنامہ ادب فارسی، ادب فارسی  در شبہ قارہ ، عنوان مقالہ علی سرہندی، مقالہ نگار اختر رسولی، جلد چہارم، بخش دوم ، (تہران: وزارت فرہنگ و ارشاد اسلامی ۱۳۸۰)، ۱۸۱۷۔

(۴)    محمد غوث خان بہادر، تذکرہ گلزار اعظم، (بی جا، مطبعہ سرکاری، ۱۲۷۲ش)، ۶۶۔

(۵)    محمد افضل سرخوش، کلمات الشعرا، بہ تصحیح صادق علی دلاوری، (لاہور: شیخ مبارک علی اینڈ سنز، ۱۹۴۲م) ، ۷۴۔

(۶)    ناصر علی سرہندی، دیوان ناصر علی سرہندی، بہ تصحیح دکتر رشیدہ حسن ہاشمی، (اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، ۱۳۸۴ش)،۵۔

(۷)    حسن انوشہ ، دانشنامہ ادب فارسی، ادب فارسی در شبہ قارہ ، عنوان مقالہ علی سرہندی ، مقالہ نگار اختر رسولی، جلدچہارم، بخش دوم، (تہران: وزارت فرہنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۰ش)، ۱۸۱۷۔

(۸)    ناصر علی سرہندی، دیوان ناصر علی سرہندی، بہ تصحیح دکتر رشیدہ حسن ہاشمی، (اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، ۱۳۸۴ش)،۷۔

(۹)    بندرا بن داس خوشگو، سفینہ خوشگو، مرتبہ سید شاہ عطاء الرحمن عطا کاکوی، دفتر ثالث ، (بہار، پٹنہ ، ۱۹۵۹م)،۲۔

(۱۰)   میر غلام علی آزاد بلگرامی، مآثر الکرام موسوم بہ سروِ آزاد ، دفتر ثانی، تصحیح عبداللہ خان، بہ اہتمام مولوی عبدالحق، (حیدرآباد دکن: کتب خانہ آصفیہ، ۱۹۱۳م)،۲۶۰۔

(۱۱)    محمد قدرت اللہ گوپاموی، تذکرہ نتائج الافکار، تصحیح یوسف بیگ بابا پور، (نشر مجمع ذخائر اسلامی، قمر، ۱۳۸۷ش)،۵۲۰۔

(۱۲)   محمد حسین آزاد، نگارستانِ فارس، (لاہور : کریمی پریس ، ۱۹۲۳ء)، ۱۶۰۔

(۱۳)   ناصر علی سرہندی، دیوان ناصر علی سرہندی، بہ تصحیح دکتر رشیدہ حسن ہاشمی، (اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، ۱۳۸۴ش)،۸۔

(۱۴)   میر غلام علی آزاد بلگرامی ، مآثر الکرام موسوم  بہ سروِ آزاد، دفتر ثانی، تصحیح عبداللہ خان ، بہ اہتمام مولوی عبدالحق ، (حیدر آباد دکن: کتب خانہ آصفیہ، ۱۹۱۳م)،۱۳۰۔۱۳۱۔

(۱۵)   محمد افضل سرخوش، کلمات الشعرا، بہ تصحیح صادق علی دلاوری ، (لاہور: شیخ مبارک علی اینڈ سنز ، ۱۹۴۲م)، ۷۵۔

(۱۶)   حسن انوشہ، دانشنامہ ادب فارسی، ادب فارسی در شبہ قارہ ، عنوان ، مقالہ علی سرہندی ، مقالہ نگار اختر رسولی، جلد چہارم، بخش دوم، (تہران: وزارت فرہنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۰ش)، ۱۸۱۷۔

(۱۷)  ناصر علی سرہندی، دیوان ناصر علی سرہندی، بہ تصحیح دکتر رشیدہ حسن ہاشمی، (اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، ۱۳۸۴ش)،۲۳۔

(۱۸)   دکتر ذبیح اللہ صفا، تاریخ ادبیات در ایران ، جلد پنجم ، بخش دوم ، (تہران: انتشارات فردوس، ۱۳۷۳ش)،۱۳۴۲۔

(۱۹)   علی ابراہیم خان خلیل بنارسی، صحفِ ابراہیم، بخش معاصران ، بہ تصحیح میر ھاشم محدث، (بی جا: انجمن آثار و مفاخر فرہنگی، ۱۳۸۴ش)،۱۸۵۔۱۸۶۔

(۲۰)  ناصر علی سرہندی، دیوانِ ناصر علی سرہندی ، بہ تصحیح دکتر رشیدہ حسن ہاشمی، (اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، ۱۳۸۴ش)،۱۶۔

(۲۱)   شیر علی خان لودی، تذکرہ مرآۃ الخیال، (ہند: بمبئی، ۱۳۲۴ش)، ۲۴۸۔

(۲۲)  ناصر علی سرہندی ، دیوان ناصر علی سرہندی، بہ تصحیح دکتر رشیدہ حسن ہاشمی، (اسلام آباد : مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، ۱۳۸۴ش)،۲۰۔

(۲۳)  مولانا شبلی نعمانی، شعر العجم، حصہ سوم، (اسلام آباد: نیشنل بک فاؤنڈیشن، ۱۳۲۵ھ)، ۲۱۔

(۲۴)  ڈاکٹر سید محمد عبداللہ ، فارسی زبان و ادب ، مجموعہ مقالات، (لاہور: مجلس ترقی ادب)، ۲۱۴۔

(۲۵)  اردو دائرہ معارف اسلامیہ ، جلد ۲۲، طبع اول، (لاہور: زیراہتمام دانشگاہ پنجاب، لاہور، ۱۹۸۹ء)،۵۳۔۵۴۔

(۲۶)  ناصر علی سرہندی ، دیوان ناصر علی سرہندی، بہ تصحیح دکتر رشیدہ حسن ہاشمی، (اسلام آباد:مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، ۱۳۸۴ش)،۴۱۔

(۲۷)  ایضاً، ۷۹۔

(۲۸)  کش چند اخلاص، ہمیشہ بہار، مرتبہ دکتر وحید قریشی ، (کراچی، انجمن ترقی اردو پاکستان، ۱۹۷۳م)، ۱۶۳۔

(۲۹)  ناصر علی سرہندی، دیوان ناصر علی سرہندی، بہ تصحیح دکتر رشیدہ حسن ہاشمی ، (اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، ۱۳۸۴ش)،۳۶۔

(۳۰)  ایضاً، ۱۲۷۔

(۳۱)   ایضاً، ۲۰۱۔

(۳۲)  دکتر ذبیح اللہ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، جلد پنجم، بخش دوم، (تہران: انتشارات فردوس، ۱۳۷۳ش)، ۱۳۴۱۔

(۳۳)  ناصر علی سرہندی، دیوان ناصر علی سرہندی، بہ تصحیح دکتر رشیدہ حسن ہاشمی، ۳۴۔

(۳۴)  ایضاً، ۱۷۰۔

(۳۵)  مقبول بیگ بدخشانی، تاریخ ادبیات مسلمانانِ پاکستان و ہند، جلد چہارم ، فارسی ادب دوم، (لاہور: ناشر : گروپ کیپٹن سید فیاض محمود، پنجاب یونیورسٹی ، لاہور ، ۱۹۷۱ء)،۳۹۰۔

(۳۶)  شیخ احمد علی خان سندیلوی، مخزن الغرایب، مصحح دکتر محمد باقر، جلد ۴(اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران وپاکستان، ۱۹۶۸م)،۲۸۷۔

(۳۷) شیخ اکرام الحق، شعر العجم فی الہند، (لاہور: اشرف پریس، ۱۹۶۱ء)،۱۰۸۔

(۳۸)  ناصر علی سرہندی، دیوانِ ناصر علی سرہندی، بہ تصحیح دکتر رشیدہ حسن ہاشمی، ۳۰۔

(۳۹)  مقبول بیگ بدخشانی، تاریخ ادبیاتِ مسلمانان پاکستان وہند ، جلد چہارم ، فارسی ادب دوم، (لاہور: ناشر: گروپ کیپٹن سید فیاض محمود، پنجاب یونیورسٹی ، لاہور، ۱۹۷۱ء)۳۹۰۔

(۴۰)  ناصر علی سرہندی، دیوان ناصر علی سرہندی، بہ تصحیح دکتر رشیدہ حسن ہاشمی ، ۳۸۔

(۴۱)   ایضاً،۳۵۔

(۴۲)  ایضاً، ۱۲۷۔

(۴۳)  شیخ اکرام الحق، شعر العجم فی الہند، (لاہور: اشرف پریس ، ۱۹۶۱ء)، ۱۱۴۔

(۴۴)  ناصر علی سرہندی ، دیوان ناصر علی سرہندی، بہ تصحیح دکتر رشیدہ حسن ہاشمی، ۳۳۔

(۴۵)  سراج الدین علی خان آرزو، تذکرہ مجمع النفایس ، بہ تصحیح دکتر مہر نورمحمدخان، جلد دوم، (اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، ۱۳۸۵ش)، ۱۰۸۔۱۰۹۔

(۴۶)  شیخ اکرام الحق ، شعر العجم فی الہند، (لاہور: اشرف پریس، ۱۹۶۱ء)، ۱۱۶۔

(۴۷) ناصر علی سرہندی، دیوان ناصر علی سرہندی، بہ تصحیح دکتر رشیدہ حسن ہاشمی ، ۴۵۔

(۴۸)  ڈاکٹر سید محمد عبداللہ، فارسی زبان وادب ، مجموعہ مقالات، (لاہور: مجلس ترقی ادب)، ۲۲۰۔

(۴۹)  ناصر علی سرہندی ، دیوان ناصر علی سرہندی، بہ تصحیح دکتر رشیدہ حسن ہاشمی ، ۳۲۔

(۵۰)  ڈاکٹر سید محمد عبداللہ، فارسی زبان و ادب ، مجموعہ مقالات ، (لاہور: مجلس ترقی ادب)، ۲۲۰۔۲۲۱۔

(۵۱)   ناصر علی سرہندی ، دیوان ناصر علی سرہندی ، ۸۲۔

(۵۲)  شیخ اکرام الحق، شعر العجم فی الہند،  ۱۱۹۔

(۵۳)  علی ابراہیم خان خلیل بنارسی، صحف ابراہیم، بخش معاصران بہ تصحیح میرھاشم محدث، (بی جا: انجمن آثار و مفاخر فرہنگی، ۱۳۸۴ش)،۱۸۵۔

(۵۴)  ناصر علی سرہندی، دیوان ناصر علی سرہندی ، بہ تصحیح دکتر رشیدہ حسن ہاشمی ۳۶۔

(۵۵)  ایضاً، ۱۰۴۔

(۵۶)  شیخ اکرام الحق، شعر العجم فی الہند، (لاہور: اشرف پریس، ۱۹۶۱ء)، ۱۲۰۔

(۵۷) شاہنواز خان عبدالرزاق خوافی، بہارستان سخن، گورنمنٹ اورئنٹل سیریز، (مدراس، ۱۹۵۱ء)، ۲۰۸۔

(۵۸)  ناصر علی سرہندی، دیوان ناصر علی سرہندی، بہ تصحیح دکتر رشیدہ حسن ہاشمی،۹۱۔

(۵۹)  ڈاکٹر سید محمد عبداللہ، فارسی زبان و ادب، مجموعہ مقالات، ۲۱۹۔

(۶۰)  ناصر علی سرہندی، دیوان ناصر علی سرہندی، بہ تصحیح دکتر رشیدہ حسن ہاشمی،۳۹۔

(۶۱)   ایضاً، ۳۰۔

(۶۲)  ایضاً،۴۴۔

(۶۳)  ایضاً، ۹۱۔

(۶۴)  ایضاً، ۱۰۸۔

(۶۵)  شیخ اکرام الحق ، شعر العجم فی الہند، (لاہور: اشرف پریس ، ۱۹۶۱ء)، ۱۲۳۔

(۶۶)  ناصر علی سرہندی، دیوان ناصر علی سرہندی، بہ تصحیح دکتر رشیدہ حسن ہاشمی،۱۱۷۔

(۶۷)  ایضاً، ۶۰۔

(۶۸)  شیخ اکرام الحق، شعر العجم فی الہند ،  ۱۲۳۔

(۶۹)  ناصر علی سرہندی، دیوان ناصر علی سرہندی، بہ تصحیح دکتر رشیدہ حسن ہاشمی،۲۰۶۔

(۷۰)  دکتر ذبیح اللہ صفا، تاریخ ادبیات در ایران ، جلد پنجم، بخش دوم، (تہران: انتشارات فردوس، ۱۳۷۳ش)،۱۳۴۳۔

(۷۱)  ناصر علی سرہندی، دیوان ناصر علی سرہندی، بہ تصحیح دکتر رشیدہ حسن ہاشمی ،۴۶۔

(۷۲)  ایضاً، ۹۸۔

(۷۳) ڈاکٹر  سید محمد عبداللہ ، فارسی زبان و ادب ، مجموعہ مقالات، (لاہور: مجلس ترقی ادب)، ۲۱۹۔

(۷۴) ایضاً، ۲۲۰۔

(۷۵) ناصر علی سرہندی، دیوان ناصر علی سرہندی، بہ تصحیح دکتر رشیدہ حسن ہاشمی، ۷۴۔

BIBLIOGRAPHY

-      Abdullah, Dr Syed Muhammad, Fārsī Zubān-o Adab, Majm'a Maqālāt, (Lahore Majlis Tarqqi Adab)

-      Abdur Razzak Khawafi, Shah Nawaz Khan, Baharistān-e Sukhan, Government Oriental series, (Madras, 1951 A.D)

-      Ali Sirhindi, Nasir, Dewan Nasir Ali Sirhindi, ba tasheh Dr. Rashida Hassan Hashmi, (Islamabad: Markaz Tahqiqat Farsi Iran va Pakistan, 1385 H.S).

-      Anusha, Hassan, Daneshnama Adab-e-Farsi, Adab-e-Farsi Dar Shibh-kara, Unwan Maqala: Ali Sirhindi, Maqala nigar: Akhtar Rasooli, jild Chaharum, Bukhsh Dowum, (Tehran: Wazarat Farhang-wa-Irshad Islami, 1380H.S)

-      Arzoo, Siraj-al Deen Ali Khan, Tazkara Majma al-Nafaees,  ba tasheh Dr. Mehar Noor Muhammad Khan, Jild:2, (Islamabad: Markaz Tahqiqat Farsi Iran va Pakistan, 1385H.S)

-      Azad Bilgarami, Mir Ghulam Ali, Maasar-ul-Ikram, Mosum ba Sarv-e-Azad, Daftar-e-sani, Tasheh Abdullah Khan, Ba ahtamam Molvi Abdul Haq, (Haider Abad Daccan: Kutab Khana Asfiya, 1913 A.D)

-      Azad Muhammad Hussain, Nigaristan-e-Faris, (Lahore: Kareemi Press, 1923A.D)

-      Badakhshani, Maqbool Baig, Tarikh-e-Adbeyat Musalmanan-a-Pakistan wa-Hind, jild Panjum, Buksh Dowum, (Lahore: Nashir: Captian Syed fiaz Mahmood, Punjab University Lahore, 1971 A.D)

-      Bahadur, Muhammad Ghus Khan, Tazkara Gulzar-a-Azam, (be ja: Matba Sarkari, 1272H.S)

-      Gopamvi, Muhammad Qudrat Ullah, Tazkara Nataeej-ul-Afkar, Tasheh Yousaf baig Babapur (Qum: Nashar Majma Zakhayeer Islami, 1387H.S)

-      Ikram-ul-Haq, Sh’r-ul-Ajam Phil Hind, (Lahore: Ashraf press, 1961A.D)

-      Khalil Banarsi, Ali Ibrahim Khan, Sahaf-ay-Ibrahemi, Buksh Maasaran ba tasheh Mir Hashim Muhaddis, (Be ja : Anjuman Asar-o-Mufakhir Farhangi, 1384H.S)

-      Khushgo, Bandra Bin Das, Safeeneh Khushgo, (Comp.) Ata-ur-Rahman Ata Kakoui, daftar Salis, (Bahar: Patna, 1959 A.D)

-      Lodhi, Sher Ali Khan, Tazkara Mera-tul-khayal, (Hind: Bombay, 1324H.S)

-      Naumani, Moulana Shibli, Sher-ul-Ajam, Hissa Sivwom, (Islamabad: National Book Foundation (1325H.S)

-      Safa, Dr. Zabih Ullah, Tarekh Adbeyat Dar Iran, Jild panjum, Bakhsh Dowum, (Tehran: Intisharat Firdous, 1373H.S)

-      Sindhalvi, Sheikh Ahmad Ali Khan, Maghzan-ul-Gharaib, Mossahah Dr. Muhammad Baqir, Jild 4, (Islamabad, Markaz Tahqiqat Farsi Iran-va-Pakistan, 1968A.D)

-      Sirkhush, Muhammad Afzal, kalmat-ul-shura, ba tasheh sadiq Ali Dilawar, (Lahore: Sheikh Mubarak Ali and Sons, 1942A.D)

-      Urdu Daira Maarif Islamia, Jild 22, tabah Awal, (Lahore: zeer-a-ahtemam Daneshgah Punjab, 1989A.D)

vvv