پانوشتھا

(۱) دشت؛ شہری در نزدیکی اصفہان

(۲) خراسان بخشی از ایران بزرگ و از دوران ساسانیان، نام سنتی و کلی برای اشارہ بہ نواحی شرقی ایران است و نام آن از دوران ساسانیان در ایران مرسوم شد. قلمرو تاریخی خراسان شامل استان خراسان در ایران کنونی و بخشھای عمدہ ای از افغانستان و ترکمنستان امروزی بودہ است. در مفھوم گستردہ تر ازبکستان و تاجیکستان وبخشھایی از قرقیزستان و قزاقستان را ھم می توان در قلمرو خراسان بزرگ تاریخی بہ حساب آورد۔

(۳) خَرگِرد از روستا ھای قدیمی و مھم شھرستان خواف خراسان ایران است. خرگرد زادگاہ شاعران پارسی گو عبدالرحمن جامی وھاتفی خرجردی است۔

(۴) ھرات یکی از بزرگترین شھرھای افغانستان و مرکز ولایت ھِرات در غرب آن کشور است. این شھر پس از کابل، دومین شھر پُرجمعیت افغانستان محسوب می شود. ھِرات قطب صنعتی و مھمترین کانون فرھنگی- ھنری افغانستان بہ شمار می آید. رودخانہ معروف ھری رود از کنار این شھر می گذرد.

(۵) شیخ الاسلام احمد ابن ابوالحسن جامی نامقی ترشیزی معروف بہ شیخ احمد جام (۴۴۱ ۔ ۵۳۶ ھ ق) معروف بہ ابونصر احمد ژندہ پیل یا بطور خلاص ژندپیل از عارفان دورہٴ سلجوقی بود. وی از عارفان وصوفیان بنام قرن ششم ھجری قمری است. زادگاہ وی نامق از دیار ترشیز یا کاشمر فعلی بودہ و مدفن وی در تربت جام می باشد. طول عمر وی را بیشتر مراجع ۹۵ سال و بعضی ۹۶ سال ذکر کردہ اند.

(۶) سعد الدین کاشغری (درگذشت ۸۶۰ ھ ق) از مشایخ نامی طریقت نقشبندیہ در ھرات و مرشد عبدالرحمان جامی بود.

(۷) سمرقند با جمعیتي بالغ بر ۳۰۰,۵۹۶ نفر (برآورد تخمینی سال ۲۰۰۸)، دو مین شھر بزرگ ازبکستان، و مرکز استان سمرقند است. این شھر در ارتفاع ۷۰۲ متری از سطح دریا واقع است․ بیشتر ساکنان این شھر فارسی زبان ھستند و بہ فارسی تاجیکی صحبت می کنند. این شھر یکی از مراکز تاریخی مردم تاجیک در آسیای میانہ است.

(۸) اُلُغ بیگ (۷۹۵ تا ۸۵۳ ھجری قمری) فرزند شاھرخ و نوہٴ تیمور از پادشاھان تیموری ایران بود. او پادشاھی ستارہ شناس، ریاضی دان واھل علم و ادب بود.

(۹) سلطان حسین بایقرا (۸۴۲ ۔۹۹۱ ھ ق) پسر امیر منصور پسر بایقرا پسر عمر شیخ پسر تیمور گورکانی معروف بہ خاقان منصور ومعزالسلطنہ و ابوالغازی آخرین سلطان بزرگ از امرای تیموری (فرمانروایی: ۸۷۳ ۔ ۷۵ ھ․ق و ۸۷۵ ۔ ۹۹۱ ھ․ ق) بود.

(۱۰) امیر علی شیر نوایی(۸۴۴۔ ۹۰۶ یا ۹۰۷ ھ ․ ق) شاعر، دانشمند و وزیر سلطان حسین بایقرای گورکانی (۸۷۵ ۔ ۹۱۱ ھ․ ق)․ بود․

(۱۱) اوزون حسن آققویونلو (۱۴۷۸۔ ۱۴۲۳) یکی از مقتدرترین سلاطین سلسلہ آق قویونلو بود کہ بر ایران،عراق و شرق آناتولی بیست و پنج سال حکومت کرد. وی پدر بزرگ شاہ اسماعیل اول از طرف مادری بود.

(۱۲) حدیقة الحقیقہ یا الھی نامہ؛ سرودہٴ حکیم سنایی و از جملہ ارجمند ترین منظومہ ھای زبان و ادبیات عرفانی کھن فارسی است کہ در آن شور و سوز عارفانہ با لطایف و اسرار حکمی بیان شدہ است.

 

(۱۳) مخزَن الاَسرار نخستین مثنویِ نظامی گنجوی، شاعر ایرانی است. از آنجا کہ در خود کتاب اشارہ مستقیم و یا غیرمستقیمی بہ تاریخ سرایش و یا تاریخ تقدیم اثر بہ والی آذربایجان نشدہ است، و ھمچنین در آثار معتبر دیگر نیز تاریخ دقیق خلق این اثر ذکر نشدہ، نمی توان بیقین تاریخ سرایش آن را تعیین کرد. ولی با توجہ بہ اینکہ نظامی تاریخ ھای بسیار دقیق دیگری از آثار، سن فرزند و مادہ تاریخ ھای دیگر در آثار دیگرش می دھد، و ھمچنین با بررسی تاریخ آذربایجان واران، و مطالعات تطبیقی می توان بیقین گفت کہ خلق این اثر بین سالھای ۵۶۱ و ۵۶۹ قمری می باشد (وبہ احتمال زیاد نزدیک بہ ۵۶۹ برابر با ۱۱۷۳میلادی است)․ نظامی این کتاب را بہ ملک فخرالدین بھرامشاہ بن داوود والی آذربایجان تقدیم کرد. این کتاب دربرگیرندہ خواندن مردم بہ خودشناسی، خداشناسی و گزینش ویژگی ھای پسندیدہ اخلاقی است و در بحر سریع مسدس (مفتعلن مفتعلن مفتعل) سرودہ شدہ است.

(۱۴) خسرو و شیرین؛ منظومہ ای از نظامی گنجوی است کہ در آن از لحن باربد سخن رفتہ است. نظامی این منظومہ را در چھارچوبھای زندگی خسرو در بزم شیرین، ھنگام فرار از مقابل بھرام چوبینہ و شب نشینی ھای آن دو با ھم و غزل ھر یک ازکنیزان خسرو و شیرین و گفتگوی آن دو و سرود نکیسا و باربد، بیان می دارد۔

(۱۵) ویس و رامین؛ محققان فرنگ ویس و رامین عاشق و معشوق افسانہ ای ایران باستان را از مردم شھر گوراب کہ در جنوب ملایر می باشد دانستہ اند.

 

(۱۶) لیلی و مجنون؛ نام مجموعہ شعری از نظامی گنجوی شاعر پرآوازہ ایرانی است. این مجموعہ سومین مثنوی از مجموعہ مثنوی ھایی است کہ بہ خمسہ نظامی معروف ھستند.

(۱۷) گلستان؛ نوشتہٴ شاعر و نویسندہ معروف ایرانی سعدی شیرازی تاثیر گذارترین کتاب نثر در ادبیات فارسی می باشد کہ در یک دیباچہ و ھشت باب بہ نثر مُسَّجَع نوشتہ شدہ است. غالب نوشتہ ھای آن کوتاہ و بہ شیوہ داستان ھا و نصایح اخلاقی است.

(۱۸) فصوص الحکم؛ کتاب فُصوص یا فُصوص الحِکَم اثر شیخ اکبر ابن عربی از کتب مشھور تصوف و عرفان نظری است. فُصوص جمع واژہ فَص بہ معنای نگین است و فصوص الحکم نگین ھای حکمت معنا می دھد.

(۱۹) تذکرة الاولیا؛ کتابی عرفانی است بہ نثر سادہ و در قسمت ھایی مسجع، در شرح احوال بزرگان اولیا و مشایخ صوفیہ بہ فارسی، نوشتہ فریدالدین عطار نیشابوری.

(۲۰) مثنوی معنوی؛ مثنوی، مشھور بہ مثنوی معنوی (یا مثنوی مولوی)، نام کتاب شعری از مولانا جلال الدین محمد بلخی شاعر و صوفی است۔